Tedarik Zincirinde Blockchain Kullanım Alanları

Sedat Onat

23 Şub7 dakikada okunur

Tedarik Zinciri'nde Blockchain Kullanımı

Tedarik zinciri, birçok tedarikçinin, üreticinin, distribütörün ve perakendecinin dahil olduğu karmaşık bir süreçtir. Bu süreçte veri paylaşımı, şeffaflık ve güvenilirlik büyük önem taşır. Blockchain teknolojisi, bu ihtiyaçları karşılamak için güçlü bir araç olarak öne çıkmaktadır. Blockchain, merkeziyetsiz, şeffaf ve değiştirilemez bir veri kaydı sunarak tedarik zincirlerinde devrim yaratma potansiyeline sahiptir.

Blockchain Nedir ve Nasıl Çalışır?

Blockchain, dağıtık bir veri tabanı olarak tanımlanabilir. Bu teknoloji, her bir işlemi bloklar halinde kaydeder ve bu bloklar bir zincir şeklinde birbirine bağlanır. Güvenlik ve değiştirilemezlik Blockchain’in en önemli özellikleridir. Tedarik zinciri süreçlerinde bu özellikler büyük faydalar sağlar.

Blockchain ile alakalı olarak detaylı bilgiye sahip olmak için evvela “Blockchain Nedir ve Nasıl Çalışır?” makalemizi okumanızı tavsiye ederiz.

Blockchain'in Tedarik Zincirindeki Faydaları

Şeffaflık: Blockchain, tüm tedarik zinciri boyunca her işlemi kaydederek şeffaf bir veri akışı sağlar (Değiştirilemezlik özelliği sayesinde). Bu, tüm paydaşların süreçleri daha iyi takip edebilmesini ve olası sorunları daha hızlı tespit edebilmesini sağlar.
Güvenilirlik: Blockchain, verilerin değiştirilemez olması sayesinde güvenilir bir yapı sunar. Tedarik zincirindeki her bir işlem doğrulandıktan sonra kaydedilir ve geriye dönük olarak değiştirilemez.
Takip Edilebilirlik: Blockchain, ürünlerin kaynağından son kullanıcıya kadar olan tüm süreçlerini detaylı bir şekilde takip edebilme imkanı sunar. Bu sayede sahte ürünlerin önüne geçilebilir ve üretim süreçleri daha iyi yönetilebilir.
Maliyet ve Zaman Tasarrufu: Blockchain, süreçlerdeki aracıları ortadan kaldırarak maliyetleri azaltabilir ve zaman tasarrufu sağlayabilir.

Blockchain'in Tedarik Zinciri Süreçlerine Entegrasyonu

Blockchain teknolojisinin tedarik zincirine entegrasyonu için öncelikle paydaşlar arasında bir iş birliği sağlanmalıdır. Tedarik zincirindeki her bir paydaşın Blockchain sistemine dahil edilmesi, veri akışının sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Ayrıca, Blockchain platformunun ölçeklenebilir ve uyumlu bir yapıya sahip olması gerekmektedir.

Tedarik Zincirinde Kullanılan Blockchain Çözümleri

Maersk ve IBM İşbirliğinde “TradeLens” ile Tedarik Zinciri Lojistik Süreçleri Takibi

Küresel ticaretin dijitalleştirilmesi hedefiyle kurulan TradeLens'in hikayesi, umutlarla başladı ancak beklenen başarıya ulaşamadı.

TradeLens'in kronolojik olarak detaylandırılmış süreci aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

2018: IBM ve Maersk, TradeLens platformunu kurdu. Amaç, blockchain teknolojisini kullanarak tedarik zincirinde şeffaflığı artırmak, verimliliği yükseltmek ve güvenliği sağlamaktı. Platform, tüm paydaşların gerçek zamanlı bilgiye erişebileceği bir ortam sunmayı hedefliyordu.
2019-2022: TradeLens, armatörler, limanlar, gümrükler ve diğer tüm lojistik paydaşlarını platforma dahil etmeye çalıştı. Bazı büyük oyuncular katılım gösterse de, platformun yaygınlaşması ve sektör standardı haline gelmesi epey bir direnç ile kaşılaştı.
2023: IBM ve Maersk, TradeLens'in hedeflenen ticari başarıya ulaşmadığını ve platformun sürdürülebilir olmadığını açıkladı. Platformun 2023'ün ilk çeyreğinde kapatılmasına karar verildi.

Neden Bitti?

Maerks’in açıklamasına göre: TradeLens'in başarısızlığının temel nedenleri arasında, sektördeki dijitalleşme hızının yavaşlığı, veri paylaşımı konusundaki isteksizlik ve platformun tam olarak bir endüstri standardı haline gelememesi.

Lakin tabi bu Medyaya yapılan açıklama ile gerçeklerin farklı olması yüksek ihtimal.

Fikrimizce diğer taşıyıcıların sisteme katılmak istememelerinin ana sebebi güvensizlik:

Rekabet dezavantajı: Diğer taşıyıcılar, zaten piyasayı domine eden Maersk'in platform üzerinden elde ettiği verileri kendi rekabet avantajı için kullanabileceğinden endişe etmiş olabilirler.
Veri gizliliği: Hassas ticari bilgilerin platformda yer alması, veri gizliliği konusunda endişelere yol açmış olabilir.
Platformun tarafsızlığı: Maersk'in platformun sahibi olması, platformun tarafsızlığı konusunda soru işaretleri yaratmış olabilir.

Bu endişeler, diğer taşıyıcıların TradeLens'e katılımını sınırlamış ve platformun yaygınlaşmasını zorlaştırmış olabilir.

Ancak, TradeLens'in başarısızlığının tek nedeni bu endişeler olmayabilir de. Sektördeki dijitalleşme hızının yavaşlığı, veri paylaşımı konusundaki isteksizlik ve platformun tam olarak bir endüstri standardı haline gelememesi gibi faktörler de TradeLens'in başarısızlığında etkili olmuş olabilir.

Bu direnç Malcolm MacLean’ın Konteyner standardını oturtmaya çalıştığı yılları hatırlatıyor. Konu ile alakalı Tedarik Zinciri Portalı’nda yazdığımız makalemizi aşağıdaki linkten okuyabilirsiniz:

Konteynerin Fikir Babası: Malcolm McLean

Alternatifler

Maersk, TradeLens'in kapatılmasının ardından, tedarik zincirini dijitalleştirme ve endüstri inovasyonunu artırma çalışmalarına farklı çözümlerle devam edeceğini açıkladı. Bu çözümlerin detayları henüz bilinmiyor.

Ancak, hangi çözüm olursa olsun diğer paydaşlar ile ortak bir noktada bulunma ve sistemin bağımsız bir yapı üzerinden yönetilmesi gerekliliği TradeLens’in öğrettiği en büyük ders olarak duruyor.

CargoX – Smart Bill-of-Lading (Smart B/L)

CargoX, denizcilik sektöründe kullanılan konşimento (Bill of Lading) süreçlerini dijitalleştirmeye odaklanan bir platformdur. TradeLens gibi geniş kapsamlı veri aktarımı yerine, CargoX sadece konşimento işlemlerini elektronik ortama taşıyarak daha spesifik bir çözüm sunar. Bu amaçla merkeziyetsiz bir uygulama olan dApp (Decentralized App) kullanır.

Sorunlar ve Çözümler

Geleneksel konşimento süreçleri, kaybolma, gecikme ve güvenlik sorunlarına yol açabilir. CargoX, bu sorunlara aşağıdaki çözümleri sunar:

Kaybolan Konşimentolar: CargoX sayesinde konşimentolar saniyeler içinde taraflara ulaşır, kaybolma riskini ortadan kaldırır ve yeniden basım maliyetlerinden tasarruf sağlar.
Demoraj Ücretleri: Konşimentonun gecikmesi nedeniyle ortaya çıkan demuraj ücretlerini engelleyerek tedarik zinciri maliyetlerini düşürür.
Veri Güvenliği: Konşimentoların yetkisiz kişilerin eline geçme riskini ortadan kaldırarak veri güvenliğini sağlar.

CargoX'e Kayıt Süreci

1- Firma Kaydı: CargoX platformuna firma kaydı yapılır.

2- Blockchain Anahtarı: Blockchain teknolojisi için bir anahtar edinilir.

3- Doküman Yükleme: Gerekli belgeler sisteme yüklenir.

4- Onay Süreci: Yüklenen bilgiler onay için gönderilir.

5- Sistemi Kullanım: Onay sonrası sistem kullanıma hazır hale gelir.

CargoX Sistemi nasıl çalıştığını bu sunumlardan detaylı olarak görebilirsiniz:

CargoX'in Kullandığı Teknolojiler

CXO (CargoX Token): CargoX ekosisteminde kullanılan kripto para birimidir.
dApp (Distributed App): Merkeziyetsiz uygulama teknolojisi, konşimento işlemlerinin güvenli ve şeffaf bir şekilde yapılmasını sağlar.

Özetle, CargoX konşimento süreçlerini dijitalleştirerek denizcilik sektörüne hız, güvenilirlik ve verimlilik getiriyor. Blockchain teknolojisi sayesinde, konşimentoların güvenli bir şekilde paylaşılması ve takip edilmesi mümkün hale geliyor.

Walmart & IBM İşbirliğinde “IBM Food Trust” Sistemi ile Gıda Takibi

Gıda sektörü birçok paydağın yer aldığı. Her birinin farklı görevler ile (üretim, işleme, lojistik, saklama, satış) zincirde yer aldığı, zincir üyelerinin birbirlerinden haberlerinin olmadığı bir yapıdır. Her bir paydaş genellikle sadece 1 diğerini bilmekte. Ve resmin tamamına kimse sahip olamamakta. Bu da gıda güvenliğini olumsuz etkilemekte.

Hukukta bildiğiniz gibi suçu kanıtlanana kadar herkes suçsuzdur. Ama gıda sektöründe ise durum bunun tam tersidir. Birçok firmanın ve elin değdiği bu süreçte, suçu kanıtlanana kadar her bir gıda ürünü suçludur yani güvenilmezdir.

İşte bu mantıkla yola çıkan Walmart IBM ile işbirliğine giderek, yüksek hız ve düşük fiyat baskısından kaynaklı usulsüzlik ve kontrol dışılığın önüne geçmek amacı ile Blockchain tabanlı IBM Food Trust yapısını kurdular.

IBM’in geliştirdiği Food Trust platformu, gıda tedarik zincirlerinde şeffaflık ve güvenilirlik sağlamak amacıyla Blockchain teknolojisini kullanmaktadır. Bu platform sayesinde gıda ürünlerinin tarladan sofraya kadar olan süreçleri takip edilebilmektedir.

Walmart ve IBM’in buradaki ana amacı takip edilebilirlik (Traceability) değil şefaflık (Transparency). Sistem bu sayede aşağıdaki soruların cevaplarını anında alabilmekte:

Ürün nerede yetiştirildi?
Hangi koruma maddeleri kullanıldı?
Rafta ne akdar kaldı?
Soğuk zincir bozuldu mu?

Walmart ve IBM sürece sade tedarikçileri değil, çeşitli sivil toplum örgütlerini ve üniversiteleri de dahil ederek daha sürdürülebilir bir yapı kurmaya çalışmış.

Aşağıdaki linklerden daha detaylı bilgiler edinebilirsiniz:

De Beers Group “Tracr” (Tracer) Sistemi ile Elmas takibi

Elmaslar, lüks ve gücün sembolü olarak görülmelerine rağmen, üretim süreçleri doğaya zarar verebiliyor. Bu durum, elmas endüstrisindeki paydaşları daha sürdürülebilir ve etik uygulamalara yöneltmekte.

Ayrıca, yüksek fiyatları nedeniyle elmas tedarikinde her zaman menşe (köken / origin) riski bulunuyor. Tüketiciler, satın aldıkları elmasın nereden geldiğini ve hangi koşullarda çıkarıldığını bilmek istiyorlar.

De Beers, bu sorunlara çözüm bulmak amacıyla "Tracr" (Tracer) sistemini geliştirdi. Bu sistem, Walmart ve IBM'in gıda sektöründe uyguladığına benzer bir yaklaşımı mücevher sektörüne taşıyor. Tracr, elmasların kaynağını ve yolculuğunu takip ederek şeffaflık ve güven sağlamayı amaçlıyor.

Tracr Nasıl Çalışıyor?

Dijital Kimlik: Her elmas için benzersiz bir dijital kimlik oluşturuluyor. Bu kimlik, elmasın ağırlığı, kaynağı ve 3 boyutlu taraması gibi bilgileri içeriyor.
Kayıt: Elmasın tedarik zincirindeki her hareketi (madencilik, kesim, işleme, satış) bu dijital kimliğe kaydediliyor.
Blockchain Teknolojisi: Tüm kayıtlar, blockchain teknolojisi sayesinde değiştirilemez ve güvenli bir şekilde saklanıyor. Blockchain, verilerin bloklar halinde birbirine bağlandığı, şifrelenmiş bir kayıt defteri olarak tanımlanabilir. Bu sayede, elmasın tüm geçmişi şeffaf bir şekilde izlenebiliyor ve herhangi bir sahtecilik girişimi kolayca tespit edilebiliyor.

Tracr'ın Faydaları:

Sahteciliği Önleme: Tracr, elmasların kaynağını ve yolculuğunu takip ederek sahtecilik girişimlerini engelliyor.
Tüketici Bilgilendirmesi: Tüketiciler, Tracr sayesinde satın aldıkları elmasın kaynağı ve yolculuğu hakkında bilgi sahibi olabiliyorlar.
Güven ve Şeffaflık: Tracr, elmas endüstrisindeki tüm paydaşlar arasında güven ve şeffaflığı artırıyor.

Enerji Tasarrufu: Tracr, enerji tasarruflu bir blockchain teknolojisi kullanıyor. Bu sayede, sistemin çevresel etkisi en aza indiriliyor.

Özetle, De Beers'in Tracr sistemi, elmas endüstrisindeki şeffaflığı ve güveni artırmak için önemli bir adım. Bu sistem sayesinde, tüketiciler ve zincirdeki tüm paydaşlar elmasların kaynağı ve yolculuğu hakkında doğrulanmış bilgiye hızlıca sahip olabiliyorlar. Bu da daha etik ve sürdürülebilir bir elmas endüstrisine katkı sağlamakta.

Daha detaylı bilgi için aşağıdaki kaynaklara bakabilirsiniz:

Özetle...

Blockchain teknolojisi, tedarik zincirlerinde şeffaflığı artırma, güvenilirliği sağlama, takibi kolaylaştırma ve maliyetleri düşürme potansiyeli sunmaktadır. Ancak, bu teknolojinin başarılı bir şekilde uygulanması için zincirdeki tüm paydaşların iş birliği yapması, verilerin doğru bir şekilde girilmesi ve bunun yanında sistemin ölçeklenebilir olması gerekmektedir.

Yukarıda incelenen örnekler (TradeLens, CargoX, IBM Food Trust, Tracr), blockchain'in farklı sektörlerde nasıl kullanılabileceğini göstermektedir. Her bir örnek, kendine özgü zorluklarla karşılaşmış ve farklı çözümler üretmiştir.

Bu örneklerden çıkarılan en önemli ders, blockchain teknolojisinin tek başına bir çözüm olmadığıdır. Başarılı bir uygulama için sektörün ve paydaşların ihtiyaçlarının doğru bir şekilde anlaşılması, iş birliğinin sağlanması ve teknolojinin bu ihtiyaçlara uygun bir şekilde adapte edilmesi gerekmektedir (Örneğin TradeLens).

Sonuç olarak, blockchain teknolojisi tedarik zincirlerinde büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen, bu potansiyelin gerçeğe dönüştürülmesi için dikkatli bir planlama, iş birliği ve sürekli geliştirme gerekmektedir.